منطقه حفاظت شده اشترانکوه از نظر تقسیمات کشوری در استان لرستان و حوزه استحفاظی شهرستان های درود، ازنا و الیگودرز قرار گرفته است ولی مدیریت آن در شهرستان درود مستقر می باشد و از آن طریق اداره می شود. منطقه حفاظت شده اشترانکوه از سال 1346 منطقه حفاظتی اعلام شده و عنوان معادل آن در طبقه بندی IUCN منطقه حفاظت شده طبقه IV است.

اُشْتُران‌ْ‌کوه، رشته‌کوهی در شرق استان لرستان و یکی از بلندترین رشته‌کوه‌های زاگرس است. اشترانکوهاز غرب به شهرستان دورود، از شمال به شهرستان ازنا و از شرق و جنوب به شهرستان الیگودرز محدود می‌شود. بلندترین قله این رشته‌کوه به نام سن‌بران 4150 متر بلندا دارد و مرتفع‌ترین نقطه استان لرستان است. این رشته‌کوه سرچشمه یکی از سرشاخه‌های رود دز به نام ماربره است که در دوره کوهزایی جدید ایجاد شده ‌است. این کوه از جمله کوه‌های جوان می‌باشد که در حدود 30 میلیون سال پیش ایجاد شده‌ است.

مشخصات کلی
– وسعت منطقه اشترانکوه: 54440 هکتار
– در محدوده استان لرستان
– در محدوده سه شهرستان دورود، ازنا و الیگودرز
– موقعیت جغرافیائی 28 ° 49 – 58 ° 48 طول خاوری 35 ° 33 – 11 ° 33 عرض شمالی
– تغییرات ارتفاعی اراضی 4050 – 1300 متر از سطح دریا
– ارتفاع متوسط 2365 متر از سطح دریا
– ارتفاع با بیشترین فراوانی2000 – 1900 متر از سطح دریا
– منطقه ای کوهستانی و دارای اراضی با شیب های تند است
– شیب متوسط وزنی اراضی 9/45 درصد
– شیب اراضی با بیشترین فراوانی 65-30 درصد

تاریخچه منطقه

: با توجه به اهمیت منطقه در سال 1340 این منطقه با نام قرق اختصاصی تیون، شکار ممنوع اعلام شد که شامل رشته کوه اشترانکوه و دره نی گا بود این ممنوعیت تا سال 1346 ادامه داشت و در این سال سازمان شکاربانی و نظارت بر صید وقت قرق اختصاصی تیان (تیون) را با اضافه کردن ارتفاعات سفید کوه بزرگ و کوچک، پریز کوه کوچک و بزرگ، گزرسون، سرسبز، تخت کالا، اسینه، بادی بزرگ و کوچک  گچه و گولک با مساحت 93950 هکتار حفاظت شده اعلام کرد و نام منطقه حفاظت شده اشترانکوهبر آن نهاد. در سال 1357 طی تغییراتی در حد و حدود مناطق از جمله این منطقه، سفیدکوه بزرگ و کوچک از منطقه جدا و بصورت پناهگاه حیات وحش در آمد و منطقه حفاظت شده اشترانکوه نیز با اضافه شدن نسار کوه رول و جدا شدن بخشی از ارتفاعات جنوب شرقی و شرق منطقه با مساحت 54440 هکتار بصورت فعلی در آمد.

قله‌های بلند و پربرف، دره‌های ژرف و طولانی، رودهای دائمی، پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع، روستاهای کوهپایه‌ای از جمله ویژگی‌های اشترانکوه می‌باشد که به سبب بلندی در شعاع 100 کیلومتری به خوبی پیدا است. گفته می‌شود نام آن به سبب وجود قله‌های 8 گانه که هر کدام بلندتر از 4000 متر می‌باشد و مانند کاروانی از شتر به ردیف قرار گرفته، به شترکوه و یا اشترانکوه معروف گشته ‌است. قله‌های مهم آن از شمال باختری به جنوب خاوری این‌هاست: چال میشان، گل‌گل، گل‌گهر، سن بران، کوله لایو، میرزایی، فیالسون، لگه، سراب شاه تخت، سوزنی مهرجمال، پیاره دره تخت، پیاره کمندان، ازنادر و کوله‌جنو.

در ارتفاعات اشتران‌کوه دره‌هایی یخچالی وجود دارد که در اصطلاح محلی به آنها چال می‌گویند. از جمله این چال‌ها می‌توان از چال میشان، چال کبود، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون نام برد. رودهای کوچک بسیاری از این قله‌ها سرچشمه می‌گیرند که مهره زرین، ماربره، گهررود، دره دایی و دره دزدان از آن جمله‌اند. دریاچه گهر در یکی از دامنه‌های جنوب باختری اشتران‌کوه و در دره گَهَررود قرار دارد.

دامنه‌های اشتران‌کوه از دیرباز محل استقرار برخی طوایف بوده است؛ چنانکه در حدود سال 500 قمری، خاندان فضلویه که از کردهای شام شمرده می‌شدند، پس از مهاجرت از آن‌جا و عبور از میافارقین و آذربایجان، در دامنه‌های شمالی سکوت گزیدند. آنان بعدها به اتابکان لرستان شهرت یافتند. مراتع دامنه‌های اشتران کوه مورد استفاده عشایر این ناحیه است. اشترانکوه و به ‌ویژه دریاچه گهر دارای جاذبه‌های طبیعی بسیاری است.

اشترانکوه آلپ ایران: قلل مهم و مشهور اشترانکوه 14 عدد می باشند که جملگی روی این خط الراس قرار گرفته اند. قلل اشترانکوه به صورت قوس هایی هستند که در منتهی الیه هر قوس آن برفچال و یا یخچال بزرگی حدفاصل دو قله مهم قرار گرفته است. از مهمترین این یخچال ها یخچال چال کبود در حد فاصل بین دو قله گل گل و سن بران می باشد. در سال 1310 گروهی لهستانی و چند سال بعد گروهی آلمانی با دیدن کوه های اشترانکوه نام آلپ ایران را بر این قلل نهادند.

مسیر صعود به قله: اگر با راه آهن خرمشهر – تهران بخواهید بروید باید در ایستگاه دربند که بین ازنا و دورود است پیاده شوید. از آنجا با ماشین می توانید تا روستای خوش آب و هوای تیان (تیون) بروید ماشین را همانجا بگذارید و سپس کوله بار و تجهیزات را بردارید و از طریق مسیر پاکوب شده و  مشخص به سوی جنوب غرب از ده خارج می شوید.

از سربالایی تپه ماهورها و عرض چند جوی آب عبور کنید در حالیکه نمای خط الرأس اشترانکوه از دوردستها پدیدار می گردد و رفته رفته به آن نزدیکتر می شوید. بعد از چند ساعت کوهپیمایی می توانید خود را به پناهگاه سنگی چشمه گل گل برسانید. در اینجا می توانید استراحت کرده و حتی شب را بخوابید و یا به سمت لبه بلند خاکی که به صورت سدی در مقابل دو قله و چال کبود حائل است حرکت کنید.

از طریق راه مالرو در کمرکش کوه مقابل پناهگاه با کمی انحراف به سمت راست از شیب تندی به راه ادامه دهید. این شیب پس از مدتی به طور مستقیم به ابتدای دره عظیم و قوسی شکلچال کبود می رسد. اُبهت یخچال های اشترانکوه به راستی دیدنی است. خود را به جانپناه قرمز رنگ چال کبود در سطح مرتفع آن رسانده و شب را آنجا بگذارنید..

حرکت به سمت قله: بهتر است همان ابتدای صبح تا آفتاب نتابیده، سمت راست جان پناه به سوی تیغه های گل گل را طی کنید. این مسیر با عبور از لابه لای صخره ها و مقداری سنگ نوردی به سوی قله برج مانند گل گل توأم است. این مسیر را با احتیاط و دقت کامل پیموده و پس از مدتی به بالای قله 4199 متریگل گل با طی شیب تند آن می رسیم. مناظر اطراف به خصوص پریزکوه بزرگ و دریاچه زیبای گهر بسیار دیدنی هستند. از قله برروی خط الرأس جنوبی که با سنگ نوردی طبیعی توأم می باشد

شاخک ها و برج های صخره ای را عبور کرده، از فراز یخچال چال کبود و یکی دو زبانه آن که تا روی خط الرأس بالا کشیده شده است عبور کنید. پس از پشت سرگذاردن قلل گل گهر، کوله لایو از یک شیب تند سنگلاخی و گاهی صخره ای به سن بران که مرتفع ترین قله اشترانکوه است صعود کنید.

قله صخره ای میرزایی هدف دوم شما  در فاصله نزدیکی با سن بران قرار دارد که از روی قله به خوبی در جنوب دیده می شود. یخچال ها و برف چال ها از هر سو قله را در بر گرفته اند. با وجودیکه هوا صاف بود ولی به یکباره رعد و برق درگرفت و ما جرقه را در کنارمان حس کردیم در افق های جنوبی قلل قالی کوه و کزنستون دیده می شوند و در غرب قله های پریزکوه با سوزنی ها و برج هایشان تا جلگه خوزستان به پیش می روند. زیبایی دریاچه گهر بزرگ در زیر پایتان و رنگ فیروزه ای آسمان زیبا دربالای سرتان تلفیقی زیبا از بازی رنگها را به نمایش می گذارد.

دریاچه گهر در میان رشته کوه اشترانکوه و در ارتفاع 2 هزار و 350 متری از سطح دریا قرار دارد. این دریاچه که به نگین اشترانکوه معروف است یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود. این دریاچه از لحاظ زیست بوم و محیط طبیعی اهمیت زیادی دارد و به علت نداشتن راه ماشین رو تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دور مانده است. دسترسی به این دریاچه از طریق شهر دورود امکان‌پذیر است. کوهنوردانی که به قله‌های اشترانکوه صعود می‌کنند معمولا برای رسیدن به گهر از مسیر آبادی تیان حرکت می‌کنند. برای رفتن از مسیر تیان می‌توان از راه آهن تهران، خرمشهر استفاده کرد و در ایستگاه دربند از قطار پیاده شد.

گهر یکی از زیباترین دریاچه‌های ایران است که با حدود 1.5 کیلومتر طول و 400 تا 800 متر عرض و چهار تا 28 متر عمق در 33 کیلومتری جنوب شرقی دورود با ارتفاع 2 هزار و 350 متر از سطح دریا در میان منطقه حفاظت شده اشترانکوه واقع شده است. طبیعت این منطقه به خصوص در بهار و تابستان بسیار زیبا است. گهر به احتمال زیاد در اثر وقوع یک زمین لرزه بزرگ به وجود آمده است. این دریاچه روی گسل اصلی امروزی زاگرس قرار دارد. بنابراین این دریاچه احتمالا در اثر جنبش گسل دورود و رویداد یک زمین لغزش، سنگ ریزش تشکیل شده است. دریاچه گهر زیستگاه مناسبی برای آبزیان و دیگر حیوانات وحشی است که ساحل آن به جز قسمت مدخل دریاچه که ساحلی ماسه‌ای دارد و به تدریج عمیق می‌شود، در کلیه نقاط دارای ساحلی ماسه‌ای است جنگلی انبوه وجود دارد که این جنگل هم در معرض خطر است. از قسمت بالا، جوی آبی به دریاچه می‌ریزد که ادامه آن به دریاچه‌ای دیگر منتهی می‌شود.

با حدود 40 دقیقه پیاده‌روی می‌شود به این دریاچه (گهر دوم یا گهر پایین) رسید که یکی از زیباترین پدیده‌های طبیعی است. عمق آن کم است و ماهیان کف دریاچه را با کمی دقت می‌شود به خوبی دید. جریان ورودی آب دریاچه 10 فوت مکعب بر ثانیه و جریان خروجی آن حدود 20 فوت مکعب بر ثانیه می‌باشد. علت افزایش حجم آب خروجی دریاچه وجودچشمه‌های در قسمت تحتانی آن است. آب اصلی تامین کننده در یاچه از طریق رودخانه ورودی آن یعنی تاپله است که دارای آبی بسیار خنک ورنگی شفاف و بلورین با بستری مملو از سنگ ریزه یاقلوه سنگ است که بدون افت و با کمی شتاب وارد دریاچه کوچک می‌شود و پس از طی مسافتی کوتاه وارد دریاچه گهر می‌شود. در ابتدا وانت‌های دریاچه سطح مسطحی به صورت یک پارک طبیعی دیده می‌شود که در کنار آن انواع درختان بید، گردو، سیب، زالزالک، شن، ارجن و... وجود دارد. خزه‌ها، جلبک‌ها از کیاهان آبزی دریاچه به شمار می‌رود. در دریاچه گهر انواع ماهی‌های خال قرمز،قزل آلا، رنگین کمان به وفور دیده می‌شود.

چشمه وقت ساعت این جاذبه دیدنی در روستای عمارت در جنوب شرقی شهرستان دورود و در دامنه کوه زیبای پریز قرار دارد. این کوه یکی از زیباترین و چشم اندازترین کوه‌های ایران به شمار می‌رود. در دامنه این کوه چشمه‌ای قرار دارد که به چشمه وقت ساعت معروف است. این چشمه در مدت معینی آب دارد و در یک مدت آب آن قطع می‌شود و این جوشش و بی‌آبی به طور متناوب همیشه وجود دارد. این چشمه یکی از تفریح گاه‌های منطقه به شمار می‌رود که با دهلیزهای بسیار زیبایی در کف و سقف غار یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعت را به نمایش گذاشته است. بیشترین زمان دیدن این چشمه در دل غار در موسم بهار و تابستان است. سفید آب این چشمه در کنار رود زیبای گهر، نرسیده به دریاچه گهر قرار دارد. چشمه سفید آب که همانند مرواریدی درخشان از دل کوه بیرون می‌جهد، پس از طی چند متر وارد سنگریزه‌های طبیعی شده و بعد به رود گهر می‌ریزد. در اطراف چشمه درختان وحشی از قبیل بید، زالزالک و انواع بوته گیاهی خوشبو وجود دارد.‌دره نی‌گاه در جنوب شرقی دورود نرسیده به دریاچه زیبای گهر و در میان کوه‌های صخره‌ای بلند دره سرسبز نی‌گاه قرار دارد که هرساله شمار زیادی از مردم شهر و از شهرها و استان‌های همجوار مدتی را در این دره دلنشین و لذت بخش با آب و هوای پاک و چشمه‌های زلال در میان درختان گردو، انجیر و... سپری می‌کنند.

ین دره در امتداد دریاچه گهر، پس از چند کیلومتر وارد دره صخره‌ای با عرض تقریبی 500 متر می‌شود. تنگه باریکی که رود سفید آب یا گهر رود در آن جریان دارد دارای کوه‌ها و صخره‌های بلندی است که فقط پیاده می‌توان در آن راهپیمایی کرد. در این دره زیبا و دلنشین انواع درختان از قبیل گردو، سیب، انجیر،توت، بادام، پود، کلخن، انگور و... روییده‌اند.