اشاره

با توجه به گسترش شهرنشینی و توسعه در چند دهه اخیر، شیوه زیست کم تحرک، عامل اصلی بیش از یک سوم مرگ های ناشی از بیماری های قلب، سرطان و دیابت شناخته شده است. بنابراین، توجه به فعالیت جسمانی و ورزش های سبک، سهم بسیار مهمی در کنترل وزن و کاهش چربی در بدن دارد. فعالیت بدنی سبک و منظم از راه تقویت کارکردهای ایمنی، موجب افزایش نظام ایمنی در بدن می شود و در پیش گیری از سرطان مؤثر است. مطالعات علمی نشان می دهد افسردگی، اضطراب و...، در اثر فعالیت جسمانی بهبود می یابد و ورزش به عنوان عاملی حمایتی در درمان بیماران روانی پذیرفته شده است.

نظر بزرگان درباره ورزش

با نگاهی به دیدگاه اندیشمندان بزرگ جهان، درمی یابیم که ورزش و رسیدگی به فعالیت جسمانی، مورد تأکید و تشویق آنان بوده است. ابوعلی سینا دراین باره می گوید: «ورزش، حرکتی است تابع اراده. در ورزش تنفس عمیق و پی درپی می آید و هر کس بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با اعتدال مزاجش و در وقت و زمان مناسب ورزش کند، از چاره جویی و مداوای بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید، بی نیاز می گردد». ابن خلدون نیز در مورد ورزش گفته است: «ورزش در نشاط روح، دخیل است و اینکه این نشاط در شهرنشینان کمتر است، به این دلیل می باشد که آنان غالباً در حالت سکون و آرامشند و از ثمرات ورزش بهره مند نمی شوند. بدین دلیل، بیماری های بسیاری در شهرها و بلاد بروز می کند».

ورزش در ایران باستان

در ایران باستان، نوجوانان و جوانان، از پیش از طلوع آفتاب تا ظهر به تمرین سوارکاری، پرتاب نیزه و تیراندازی با کمان می پرداختند و فنون جنگی می آموختند، اما با پیشرفت تمدن و گسترش دامنه دانش و به دلیل آنکه انسان توانست سلاح های آتشین اختراع کند، رفته رفته تیر و کمان و....، جای خود را به توپ و تفنگ و کشتی و هواپیما داد. با این همه، چون ورزش برای انسان نیازی اساسی است و از طرف دیگر انسان به تفریح و بازی و سرگرمی در اوقات فراغت نیاز دارد، اسباب و لوازم جنگی کهن، دوباره در میدان ورزش و رقابت های ورزشی مورد استفاده قرار گرفتند. افزون بر این، برای بهترین بازی های سنتی ملت ها، قانون و مقرراتی نوشتند تا به صورت ورزشی همه پسند، به شکلی واحد و یکسان در همه جای جهان به اجرا درآید.

ارزش سلامت

ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی معتقدند پیامبران الهی در آغاز نبوت و رسالت خود، باید سالم و از نقص بدنی دور و بر کنار باشند. یکی از اندیشمندان اسلامی در این خصوص می نویسد: «سلامت تن و بدن، یکی از شرایط قابلیت شخص برای تصدی مقام نبوت و امامت و جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به شمار می آید. باید پیامبر یا امامی که دارای منصب الهی هستند، از نظر جسم و بدن، کامل ترین و معتدل ترین مردم عصرخود باشند». با توجه به اهمیت سلامت و تندرستی، درخواست سلامت و نیروی بدنی از خداوند، جزء دعای مسلمانان است؛ چنان که در دعای ابوحمزه ثمالی می خوانیم: «خداوند! وسعت در روزی... و سلامت در جسم و قوّت و توانایی در بدن را به من ارزانی فرما». از این رو، ورزش که سهمی بسزا در ایجاد سلامت دارد، عملی پسندیده و مورد نیاز به شمار می آید.

قدرت، عامل امتیاز

با مراجعه به قرآن کریم، درمی یابیم که قوی بودن، عاملی مثبت و امتیاز دانسته شده است. در سوره قصص می خوانیم: «هنگامی که موسی نیرومند و کامل شد، حکمت و دانش به او دادیم» همچنین هنگامی که بنی اسرائیل از پیامبر زمانشان ـ پس از حضرت موسی علیه السلام ـ چاره جویی کردند تا راه رهایی از خواری را به آنان بیاموزد، او هر دو جنبه معنوی و مادی فرمانروایی پیشنهادی خود را مورد تأکید قرار داده و می گوید: «خداوند او را در دانش و توانمندی جسمانی بر شما فزونی بخشیده است». گویا ارتباطی میان سلامت و نیرومندی جسمانی و یاد گرفتن حکمت و دانش وجود دارد، و شنیده نشده هیچ یک از پیامبران الهی ـ که تعداد آنها در روایات اسلامی 124000 نفر ذکر شده است ـ ضعیف یا ناقص الخلقه بوده باشند. در مورد جانشینان دوازده گانه پیامبر والامقام اسلام نیز مطلب چنین است.

قهرمان اسلامی

امروزه بیش از هر زمان دیگر، جامعه شناسان، روان شناسان و حتی سیاستمداران، به ورزش توجه کرده، و در این زمینه برنامه ریزی و سرمایه گذاری می کنند. از نظر سیاسی، ورزش، هم می تواند در راه حل معضلات جوامع، و هم به عنوان دستاویزی بر ضد نظم روانی، اجتماعی و نظام های حکومتی به کار گرفته شود.

بر این اساس، امام خمینی رحمه الله در خصوص ورزش، توجه و تأکید بر معنویت را در کنار پرورش جسم ضروری می دانست و می فرمود: «وقتی قهرمان ها، قهرمان های اسلامی باشند، پشتوانه یک ملت هستند، بازوی یک ملت هستند. رژیم شاه می خواست قهرمان باشد، لکن قهرمان آریا مهری باشد». با الهام از سخنان ایشان، متوجه می شویم قهرمانی مورد تأیید است که دارنده ارزش های معنوی و اسلامی باشد.

اُسوه ورزشکاران

امام علی علیه السلام ، اسوه ای کامل برای تمامی ورزشکاران و قهرمانان است و نام و یاد حضرت، زینت بخش محافل ورزشی است. امام علی علیه السلام به تعبیر یکی از نویسندگان، ورزشکار نیست، ولی ورزیده است و برتر و بیشتر از قدرت بازو و نیروی جسمانی، عظمت روح دارد. پهلوانان و نام آوران ایرانی، به ویژه آنها که در زورخانه ها، دست و دلشان در کار ورزش است، علی علیه السلام را شناخته اند، از او یاری می جویند و راهشان و حتی حرکات ورزشی شان را با یاد علی علیه السلام آغاز می کنند.

ورزش از دیدگاه اسلام

در آیین اسلام، بدن آدمی ارزشمند است ؛ زیرا ابزار تکامل روح به شمار می آید. تحقیر بدن، در حکم تحقیر شخصیت آدمی است و کسی که مرتکب این عمل شود، باید منتظر کیفر این ناسپاسی باشد. از مهم ترین عوامل اهمیت ورزش نقش آن در ایجاد، تقویت و حفظ سلامت است. بنابراین، چنانچه ورزش به گونه ای باشد که برای سلامت انسان زیان آور باشد یا ورزشکار آن قدر به خود فشار آورد که سلامتش به مخاطره بیفتد، این نوع ورزش از نظر اسلام و همچنین عقلای عالَم، مردود خواهد بود.

وظایف ورزشکاران

ورزشکار مسلمان افزون بر قدرتمند بودن، باید دارای فضائل هم باشد؛ چنان که در مواردی از آیات قرآنی «قوی بودن» با «امین بودن» کنار هم آمده و گویا مکمل یکدیگر دانسته شده است. ورزشکار همچنان که از نظر جسمی، نیرومند است، باید از نظر علمی نیز توانا باشد. نیز نباید به قدرت، توان و مقاماتی که دارد مغرور شود و باید بداند همه نیروها از آنِ خداوند تواناست؛ زیرا عاقبت غرور، شکست و سقوط است. شخص مغرور، حریف را دستِ کم می گیرد، احتیاط را از دست می دهد و در نتیجه شکست می خورد. امیرمؤمنان در این رابطه می فرماید: «آفت شجاعت، ضعیف شمردن دشمن است».

تغذیه ورزشکاران

موفقیت ورزشکار زمانی امکان می یابد که تغذیه اش خوب و مناسب باشد. البته تغذیه خوب و صحیح برای همه لازم است، ولی برای ورزشکار لازم تر. در آیه ای از قرآن هم می خوانیم: «از غذاهای پاکیزه و حلال بخورید و به نیکوکاری و اعمال صالح بپردازید». بنابراین، انجام هر کار نیک، خداپسندانه و مفید، زمانی شدنی خواهد بود که تغذیه خوبی در کار باشد، اما باید توجه داشت که منظور از تغذیه خوب، زیاد خوردن نیست؛ زیرا پرخوری شوم و موجب سنگدلی است. امام علی علیه السلام کم خوری را موجب سلامت و کاهش دردها می داند و می فرماید:«هر کس در خوراکش میانه روی کند، سلامتش روز افزون می گردد». امام رضا علیه السلام نیز می فرماید: «اگر مردم درخوراکشان میانه روی می کردند، بدن هایشان مقاوم و معتدل می شد».

ورزش بانوان

امروزه بانوان بسیاری در سطح جهانی به ورزش های گوناگون می پردازند. گروهی ورزشکار حرفه ای اند و تعدادی ورزشکار آماتور ؛ گروهی به ورزش های سبک می پردازند و برخی به ورزش های سنگین. موافقان ورزش بانوان می گویند: «تأمین بهداشت جسم و روانِ زنان که در دوره ها و مراحل مختلف زندگیِ پرمسئولیت خویش، مراحلی چون بارداری، زایمان و از همه مهم تر، پرورش و تربیت فرزندان را به عهده دارند، از اهمیتی والا برخوردار است».

امام خمینی رحمه الله و ورزش

حضرت امام خمینی رحمه الله در جمع ورزش کاران و کارمندان تربیت بدنی فرمودند: «مملکت ما همین طور که به علما و دانشمندان احتیاج دارد، به این قدرت شماها هم احتیاج دارد. این قدرت وقتی با ایمان باشد، وقتی که زورخانه با قرآن باشد، با ایمان باشد، پشتوانه یک ملت است. وقتی قهرمان ها، قهرمان های اسلامی باشند، پشتوانه یک ملت هستند.» ایشان در جای دیگر فرمود: «ورزشکاران دو وظیفه دارند: یک ورزش جسمانی برای قوّه پیدا کردن و قدرت پیدا کردن. وقتی قدرت جسمانی پیدا شد، دفاع از مملکت می توانند بکنند؛ و دیگری هم پرورش روحانی، که اگر پرورش روحانی در انسان پیدا بشود، آن وقت قدرت جسمانی اش مضاعف می شود».